Kolor w projektowaniu - wybór kolorów

WYBÓR KOLORÓW

Budynek postrzegany jest jako swego rodzaju trójwymiarowy obraz. Ściany i dachy obiektów architektonicznych tworzą w tym obrazie płaszczyzny barwne, których kompozycja kolorystyczna może być harmonijna lub chaotyczna, w zależności od ich wielkości, kształtu i orientacji w przestrzeni. Na wybór określonego zestawu barwnego dla obiektu architektonicznego wpływ mają różne czynniki jak: kolor regionu i klimat, otoczenie i sąsiednie budynki, wielkość i typ inwestycji, funkcja obiektu, jego styl, forma, skala, materiał, z którego został wzniesiony oraz rola, jaką kolor ma spełniać, przesłanki ekonomiczne – czas i środki finansowe przewidziane na realizację inwestycji, a także prywatny gust inwestora i projektanta oraz panująca moda kolorystyczna. Na pozytywny odbiór danej kompozycji barw w architekturze wpływ będzie miała także wiedza obserwatora, jego preferencje kolorystyczne, a także przyzwyczajenie, zależne od podłoża kulturowego i tradycji danego regionu.

 
• KLIMAT I KOLOR REGIONU – „kolor miejsca” czyli inaczej kolor regionalny, zależny jest od wielu czynników, takich jak choćby róż- nice w wegetacji roślin, kolor ziemi i nieba, lokalnie dostępne materiały budowlane, tradycje i uwarunkowania kulturowe. Ma on także ścisły związek z klimatem. Przykładowo barwy czyste, jaskrawe dobrze wyglądają w ostrym słońcu, podczas gdy w klimacie umiarkowanym byłyby zbyt krzykliwe. Badania wskazują, że w regionach czy kulturach, gdzie dla danego typu obiektów wybierano w przeszłości określone barwy, będą one najprawdopodobniej w dalszym ciągu preferowane.
• LOKALIZACJA – badania wskazują na większe znaczenie pozytywnego charakteru relacji między kolorem obiektu i otoczeniem niż oddziaływaniem koloru samego z siebie; kolor powinien wpasowywać się w otoczenie w taki sposób, by nie stać się zbyt nieczytelnym, a z drugiej strony nie być zbyt agresywnym, co może być odczytane jako zły i nieprzemyślany dobór kolorystyki. Barwy obiektów zlokalizowanych w gęstej zabudowie miejskiej powinny być dobierane z uwzględnieniem zestawień użytych na sąsiednich elewacjach, a budynki położone w otwartym krajobrazie powinny harmonizować z barwami przyrody i kolorem regionu.
• STYL – czynnikiem decydującym o pozytywnym odbiorze kompozycji kolorystycznej obiektu architektonicznego jest także jej „odpowiedniość” dla danego stylu architektonicznego. Zestawienie barwne stosowne dla jednego typu obiektu może być negatywnie odbierane w przypadku innego, odmiennego stylowo. Dla budynków o formie tradycyjnej lepiej jest dobrać kolorystykę delikatną, opartą na barwach pastelowych, przy wykorzystaniu kompozycji monochromatycznej przy zróżnicowaniu jasności i/lub nasycenia barw. Z kolei dla budynków nowoczesnych, o formie opartej na prostych bryłach geometrycznych, kolorystyka może być bardziej kontrastowa i dynamiczna. Osobnym zagadnieniem będą budynki zabytkowe, dla których kolorystyka winna być oparta o źródła historyczne.
• FORMA – kolor może uatrakcyjnić formalny wyraz obiektu lub też go przytłumić. Może ujednolicić poszczególne części obiektu „zbijając” go optycznie w jedną bryłę lub też podzielić go na części zgodnie lub sprzecznie z podziałami formalnymi i konstrukcyjnymi. Przy pomocy odpowiedniego zestawu barw można np. budynek wizualnie obniżyć lub ukryć wybrane elementy.
• MATERIAŁ – barwa architektoniczna jest ściśle związana z materiałem. Kolory intensywne nabierają szczególnego blasku na materiałach o powierzchni gładkiej, połyskliwej – jak emalia, kolorowe szkło, glazura, klinkier czy tworzywa sztuczne. Natomiast faktura matowa, gruboziarnista lub włóknista jak tynki, surowa cegła, beton, grubo obrobiony kamień, harmonizuje lepiej z barwami mniej nasyconymi – zbliżonymi do odcieni spotykanych w naturze.
• FUNKCJA BUDYNKU I JEGO CZĘŚCI – można powiedzieć, że w niektórych budynkach pewne zestawienia kolorystyczne wydają się stosowne – odpowiadają bowiem funkcji i formie danego obiektu lub jego części. Inny będzie zestaw barw dla budynków mieszkalnych jednorodzinnych i wielorodzinnych, inny dla budynków użyteczności publicznej, inny dla obiektów kultury, a jeszcze inny dla budynków reprezentacyjnych. Również poszczególne elementy budynku jak elewacja, dach czy stolarka mają pewną ograniczoną, właściwą dla swej funkcji gamę kolorystyczną.
• PREFERENCJE BARWNE – jak wykazują badania i obserwacje, w Polsce dla elewacji obiektów mieszkalnych preferowane są barwy mające odniesienie do materiałów naturalnych – szarości związane z barwami kamienia, żółcienie i brązy nawiązujące do drewna, czerwienie i oranże wywodzące się od gliny. Najrzadziej wybierane są barwy praktycznie niespotykane w naturze – odcienie od niebiesko-zielonego po niebiesko-fioletowy.

W przypadku pokryć dachowych preferowane są barwy ciemne, matowe – najczęściej zbliżone w odcieniu do czerwieni i brązów, co zgodne jest z wieloletnią tradycją stosowania dachówki ceramicznej w wielu regionach Polski i Europy. W regionach, gdzie w przeszłości dominowały pokrycia gontem (np. na terenach górskich), współcześnie preferowane są odcienie z grupy ciemnych szarości, a nawet czerni. Dla pokryć zielonych i niebieskich brak w naszym kraju tradycji, dlatego są one rzadko wybierane.

ELEMENTY KOLORYSTYCZNE BUDYNKU

Elewacja budynku, szczególnie frontowa, stanowi jego swoistą wizytówkę. Jest ona zatem najważniejszym elementem kształtowania kolorystyki budynku. O wartości elewacji oprócz walorów estetycznych decyduje także jej funkcjonalność. Od materiałów elewacyjnych wymaga się dziś nie tylko trwałości barwy, ale także odporności na uszkodzenia mechaniczne, opady atmosferyczne, korozję biologiczną, zanieczyszczenie powietrza itp. Tynki i farby elewacyjne stanowią współcześnie niezastąpiony środek kształtowania elewacji. Nie tylko zabezpieczają one przed szkodliwym wpływem czynników atmosferycznych – głównie temperatury, światła i wilgoci, ale także dzięki różnym fakturom i szerokiej palecie kolorystycznej stwarzają duże możliwości aranżacji jej wyglądu. Zazwyczaj dla fasady wybiera się dwa do trzech kolorów, z których jeden jako dominujący jest przeznaczony do pokrycia większej części elewacji, a pozostałe mają charakter uzupełniający. Jako kolor dominujący najlepiej jest wybrać barwę jasną i pastelową, którą łatwiej będzie zharmonizować z pozostałymi elementami obiektu oraz otoczeniem, szczególnie w otwartym krajobrazie i lokalizacjach podmiejskich. Barwy ciepłe, jasne i nasycone są bardziej atrakcyjne dla oka i lepiej postrzegane. Jasne barwy elewacji dodatkowo chronią budynki przed przegrzaniem, wizualnie dając wrażenie czystości i chłodu, a w praktyce, odbijając światło, wytwarzając naturalną barierę między nagrzanym powietrzem a wnętrzem obiektów. Ciemne, nasycone barwy tynków nie są zalecane w naszym klimacie na obszarze większym niż 10% powierzchni elewacji, ze względu na zwiększoną absorpcję promieniowania słonecznego, co wywołuje powstawanie niekorzystnych naprężeń termicznych w warstwach ocieplenia. Przed ostatecznym podjęciem decyzji o wyborze barwy warto pomalować fragment fasady w wybranym odcieniu, aby móc ocenić ostateczny efekt wizualny. Z reguły na fasadzie kolor wybrany wygląda jaśniej niż na próbce, przy czym barwy jasne stają się bardziej białe, a barwy ciemne – bardziej nasycone.

Na barwę wpływ ma także faktura tynku – generalnie im większe jest ziarno, tym kolor będzie wydawał się ciemniejszy.

Na wybór barwy elewacji wpływ mają także inne elementy budynku. Przede wszystkim jest to dach, którego pokrycie, wykonywane w początkowej fazie budowy, często determinuje dalszy wybór kolorystyki. Do klasycznego pokrycia ceglastego i czerwonego trudno jest przykładowo dobrać kolorystykę zimną. Także pokrycie zielone, czy niebieskie ogranicza ilość harmonizujących odcieni dla ścian. Największe możliwości różnych, nawet kontrastowych zestawień, daje pokrycie grafitowe, czarne lub szare. Do barwy pokrycia dachowego należy dopasować także kolory rynien, rur spustowych i obróbek blacharskich. Poza idealnym dopasowaniem odcieni, dobrze prezentować będą się także rynny o ton ciemniejsze od koloru pokrycia (np. brązowe rynny do ceglastej czerwieni) lub zupełnie kontrastowe (np. białe rynny do ciemnego pokrycia dachowego). Podbitka okapu dachu i drewniane zakończenia więźby dachu stanowią płaszczyznę styku między dachem i elewacją, zatem ich kolor wymaga zharmonizowania z oboma tymi elementami. Umożliwiają to dostępne w szerokiej palecie barwnej impregnaty, lakiery i bejce do drewna, pełniące dodatkowo funkcje ochronne. Także kolor okien i drzwi powinien być wybierany z myślą o przyszłej barwie elewacji. Często na fasadzie pojawiają się elementy zacieniające, jak okiennice, rolety, markizy itp. Ich barwy mogą być zarówno ujednolicone z kolorami elewacji i stolarki, jak też mocno kontrastowe, co stanowić może interesujący akcent dekoracyjny.

Nierzadko na elewacjach stosowane są także różnego rodzaju okładziny z materiałów porowatych (np. klinkier, cegła, kamień, drewno) lub gładkich płyt elewacyjnych. W tym przypadku warto ograniczyć zestaw kolorów tynków lub farb do jednego, góra dwóch odcieni harmonizujących z barwami użytych okładzin. Dla cokołu budynku ze względów praktycznych często dobierany jest odcień ciemniejszy od barwy elewacyjnej, co daje podkreślenie bryły budynku. Z kolei jasny cokół przy ciemnej elewacji będzie dawał wrażenie oderwania się budynku od ziemi i lekkości bryły. Ponieważ cokół jest narażony na działanie wilgoci poprzez styk z nawierzchnią, zalecane są dla niego specjalne materiały, jak np. tynki mozaikowe lub okładziny kamienne. Wizualne dopełnienie kompozycji kolorystycznej budynku stanowią także kolory bezpośrednio stykających się z budynkiem tarasów, schodów, ścieżek i podjazdów.

W zależności od zastosowanego zestawienia barw i materiałów można wyróżnić kilka typów architektonicznych kompozycji kolorystycznych:

 

• KOLORYSTYKA NATURALNA

  – kolorystyka elegancka i ciepła, oparta głównie na barwach materiałów naturalnych, jak drewno, cegła i kamień, uzupełniona tynkami w różnych odcieniach barwnych – głównie barwami ciepłymi, przeważnie o niskim lub średnim nasyceniu, na ogół z grupy żółcieni i pomarańczy. Ten typ kolorystyki jest prawie zawsze odbierany pozytywnie, ze względu na silne związki z tradycjami miejsca oraz wizualną integrację z krajobrazem.

• KOLORYSTYKA HARMONIJNA

  – kolorystyka stonowana, w której dla ścian przeważają barwy jasne, pastelowe – kolorowe biele, a także szarości, a dla dachów ciemne odcienie czerwieni, czerni, szarości i brązów. W tym typie kolorystycznym często pojawiają się opaski wokół okien w barwach kontrastowych do koloru elewacji, nierzadko także okiennice. Szczególnym podtypem jest: kolorystyka achromatyczna – powstała w oparciu o biele, szarości i czernie. Jest to współcześnie popularne zestawienie barw, szczególnie w przypadku budynków usługowych i biurowców.

• KOLORYSTYKA KONTRASTOWA

  – kolorystyka, w której dla ścian obiektów dobierane są barwy o wysokim nasyceniu, wyróżniające obiekt z otoczenia. Można tu wyróżnić dwa rodzaje: kolorystyka dynamiczna (ekspresyjna) – kolorystyka stanowiąca integralną część koncepcji architektonicznej, wywołująca silne odczucia emocjonalne – przeważnie pozytywne i tworząca w przestrzeni ciekawy akcent barwny. Zestaw barw jest tu często zintegrowany z formą i podziałami architektonicznymi obiektu. Charakterystyczna jest tu także dbałość o detal, którego barwa często odgrywa główną rolę w odbiorze całości. Kolorystyka jaskrawa – powstaje w wyniku nieprofesjonalnego doboru barwy, przy równoczesnej chęci uzyskania silnego efektu plastycznego. Negatywne odczucia wywołane są głównie za sprawą braku zharmonizowania odcieni barwnych między sobą lub zbyt wielkiej agresywności i intensywności zestawień barwnych.

Na przestrzeni wieków wielokrotnie zmieniało się podejście do stosowania barwy w architekturze. W różnych okresach historii dominowały też różne funkcje koloru.

 
• Starożytne cywilizacje – Egipt, Indie i Chiny kolor pełnił funkcję symboliczną, związany był z religią, mistycyzmem i kulturą.
• Antyk – Grecja i Rzym chociaż paleta kolorystyczna nie uległa zmianom, kolor stosowano z zachowaniem ostrzejszych reguł – na podstawie zaplanowanej kompozycji z uwzględnieniem formy i konstrukcji budynku.
• Średniowiecze kolor pełnił funkcje symboliczno-mistyczne oraz praktyczno-informacyjne; miał głównie zachwycać, odzwierciedlać potęgę i splendor Boga.
• Klasycyzm – Renesans głównie kolor materiałowy, odrzucenie koloru nałożonego i pozbawienie go wszelkich znaczeń symbolicznych i emocjonalnych.
• Barok i Rokoko pojawienie się malarstwa iluzorycznego.
• Wiek XIX – secesja odrodzenie koloru, kolor dekoracyjny, ornamentalny; działalność impresjonistów; przełomowe teorie kolorystyczne w świecie nauki – Young (1803 r.) i Goethe (1810 r.); pigmenty barwiące.
• Wiek XX - lata 20,ekspresjonizm, suprematyzm, neoplastycyzm głównie na terenie Niemiec – działalność Bruno TWiek XXauta i Ernsta Maya; Bauhaus i De Stijl – biel ścian i czyste barwy detali
• Wiek XX - Modernizm - Biali Architekci, Le Corbusier
• Wiek XX - Postmodernizm - odrodzenie koloru – próby przywrócenia mu znaczenia symbolicznego
• Współczesność – początek XXI wiek
  - kolor wyzwolony, zależny od indywidualnych preferencji twórcy – architekta
  - kolor kontrolowany (strategie i standardy kolorystyczne, barwy bezpieczne itp.)
  - kolorystyka bezpieczna – ułatwiająca bezwypadkową obsługę linii produkcyjnych, a także wyraźną identyfikację poszczególnych elementów
  - kolor wirtualny – fasady medialne

Współcześnie, kolorystyka architektoniczna nie jest sprawą ideologii, ale raczej indywidualnym wyborem architekta-twórcy. Nie ma tak-że uprzywilejowanych lub odrzuconych kolorów i ich zestawień. Kolor jest obecnie narzędziem kształtującym przestrzeń – elementem dynamicznym i zmiennym, który przynależy zarówno do przestrzeni, jak i struktury budynku, stanowiąc łącznik i równocześnie granicę między tymi elementami.

Autor: Justyna-Tarajko Kowalska