Architektura Zamościa, Sandomierza i Kazimierza nad Wisłą. Perły polskiego renesansu
Zamiast wzniosłych i strzelistych kościołów, kamienice o nowych liniach, mocnej zwartej bryle i licznych zdobieniach. Przykładów architektury renesansu – bo o niej mowa – w Polsce nie brakuje. Niektóre z nich to prawdziwe perełki.
Czytelność i harmonia bryły, zwartość planu i prostota – to cechy charakterystyczne stylu renesansowego. Tymi są także kompozycja horyzontalna, czyli związanie budowli z bryłą (nie ma już wrażenia, że ta odrywa się od podłoża) i przewaga linii poziomych. Pojawiają się też dziedzińce otoczone krużgankami, łuki, arkady i attyki.
Także dekoracja płaszczyzn zostaje podporządkowana układom konstrukcyjnym. W modzie są dekoracje rzeźbiarskie i boniowanie, formy półkoliste tak w sklepieniach, arkadach, portykach, jak i np. w obramowaniach okien. Co jeszcze nadaje rytm całej bryle? Schody, gzymsy i balustrady, które widziane z pewnej odległości zdają się lekko wyginać w łuk.
Zadbano też o to, by budynki współgrały z otoczeniem – były niskie, projektowano je na planie centralnym lub prostokątnym, w otoczeniu ogrodów (jeśli tylko było to możliwe). Przykłady?
Zamość
Zamojskie Stare Miasto, stanowiące przykład renesansowej zabudowy miejskiej, zostało jeszcze w 1992 roku wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Zachwyca przede wszystkim biegnący wokół wewnętrznego dziedzińca podwójny szpaler arkadowych krużganków, zadaszonych i zakończonych łukowato. W zabudowie dominują kamienice dwu,- trzykondygnacyjnie, które dziś zdobią kolorowe elewacje (od ceglastych przez żółte, po turkusowe).
Sandomierz
W centralnej części sandomierskiej Starówki – zachowała swój staromiejski układ – stoi jeden z najpiękniejszych w Polsce ratuszy. Wspaniała renesansowa bryła (zbudowana w XIV wieku, a rozbudowana w XVI wielu) zwieńczona jest delikatną attyką, której naroża ozdobiono rzeźbami głów reprezentującymi cztery stany; i ośmioboczną wieżą.
Renesansową attykę ma też najlepiej zachowana brama wjazdowa; zwana Bramą Opatowską.
Kazimierz na Wisłą
Renesansowe są tam przede wszystkim kamienice otaczające rynek, spośród których na szczególną uwagę zasługują domy braci Przybyłów. Zachwycają koronkowymi attykami, bogactwem zdobień oraz płaskorzeźbami postaci świętych i patronów właścicieli, a także wizerunkami roślinnymi, zwierzęcymi i mitologicznymi.
Renesansowej przebudowie nie oparł się też kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja.
Urokliwe zabytki z epoki odrodzenia znaleźć można też m.in. w Baranowie Sandomierskim i Tarnowie (ratusze) czy choćby w Krakowie (np. Sukiennice i willa Decjusza).
Galeria:
