Od scen historycznych po religijne. Od martwej natury po obrazkowy moralitet. Tyle pomysłów, ilu artystów. Niebieskie kafle azulejos – bo o nich mowa – są znakiem rozpoznawczym Portugalii.
Azulejos (wymowa „azuleżos”) na stałe wpisały się w krajobraz Portugalii. Do dziś cienkie ceramiczne płytki, głównie kwadratowe, pokryte nieprzepuszczalnym i błyszczącym szkliwem w kolorze niebieskim można zobaczyć niemal wszędzie – od Guimarães do Faro i od Funchal na Maderze do Ponta Delgada na Azorach.
Pojawiają się na ścianach i podłogach, balustradach balkonów i ogrodowych murach – bywa, że kompozycja składa się nawet z kilku tysięcy elementów. Nierzadko wyścieła całą dostępną powierzchnię tak w pałacach, kościołach i klasztorach, jak i np. w mieszkaniach czy miejscach użyteczności publicznej. Od podłogi aż po sufit – zawsze jednak tworzy oddzielne kompozycje dekoracyjne. Główne motywy? Sceny historyczne, mitologiczne, religijne, choć spotykane są też wzory geometryczne, roślinne, jak i np. wydarzenia z życia codziennego.
Niezależnie od motywów, azulejos pozostały nie tylko elementem dekoracyjnym (tańszym niż kamień), ale też pełnią funkcję praktyczną. Ich wodoodporna powierzchnia chroni mury podczas długotrwałych deszczy, a podczas pogody – odbija promienie słoneczne i zapobiega nagrzewaniu się ścian, pozwalając zachować niższą temperaturę we wnętrzu budynku.
Nazwa „azulejo” pochodzi najprawdopodobniej od arabskiego słowa „azzelij”, co tłumaczy się jako „mały gładki kamień”. Termin ten używany był w odniesieniu do mozaik bizantyjskich spotykanych na Bliskim Wschodzie. Ale to nie jedyna teoria opisująca pochodzenie tego słowa. Jego genezy upatruje się także w hiszpańskim i portugalskim „azul”, oznaczającym kolor niebieski. A, że duża część produkowanych w Portugalii azulejos była niebieska (biały kolor stanowił tło), to o powiązania przedmiotu z określoną nazwą nie było trudno. Co ciekawe, pierwsze kafle były dostępne tylko w kolorze białym. Dopiero z czasem pojawił się na nich błękitny ornament. Sama technologia produkcji dotarła do Portugalii na przełomie XV i XVI wieku. Z czasem azulejos stało się bardzo popularne i zaczęto je wykorzystywać także w krajach europejskich, głównie w Holandii, i w mniejszym stopniu – we Włoszech i w Anglii.